Klimaendringar trugar sårbare kystartar

– Artar og økosystem i havet er allereie utsett for eit stort press frå oss menneske gjennom overfiske, nedbygging av leveområde og forureining. Klimaendringar kjem på toppen av dette og trugar livet i havet, seier Ellen Hambro, direktør for Miljødirektoratet.

Klimaendringar påverkar allereie leveområda til kysttorsk, laks, kongekrabbe, stortare og drøbakkråkebolle, og vil vere ein aukande trussel i tida framover.

Utbreiinga av artar langs norskekysten fram mot hundreårsskiftet er i stor grad avhengig av kva klimascenario som blir framtida.

Det kjem fram i ein ny rapport frå Miljødirektoratet, utarbeidd av Norsk institutt for vannforskning (Niva) og Akvaplan-niva.

Klimaendringar er ein av dei største truslane mot naturmangfaldet i verda

Dei marine økosystema leverer ei rekkje tenester som menneske er heilt avhengig av. Til dømes produserer dei over halvparten av oksygenet vi pustar, dei bidreg til å halde temperaturen på jorda i balanse, rekreasjon og er ei viktig matkjelde.

– At klimaendringane påverkar økosystemtenestene både raskare og sterkare enn vi tidlegare har anteke, viser at det er viktigare enn nokon gong å innføre tiltak for å avgrense dei negative effektane og ta omsyn til klima i kystforvaltninga i framtida, seier miljødirektør Ellen Hambro.

Rapport: Klimapåvirkning på viktige kystvannsarter

Utsleppskutta vi gjer i dag er av avgjerande betydning

Klimaendringar gjer at fleire marine artar flyttar seg, oftast mot pola. Dette kjem mellom anna av at kvaliteten på områda der artane lever, også kalla habitatet, blir dårlegare som følgje av eit endra klima.

– Dessverre gjer klimaendringar at havet blir varmare, surare og kan ta opp mindre oksygen. Summen av desse endringane kan vere kritisk for artane som lever der. Funna i studien viser at fleire kystartar er på veg til å miste dei naturlege leveområda sine, seier miljødirektør Ellen Hambro.

Rapporten viser at dei fem utvalde artane endrar utbreiing som følgje av endringar i miljøet langs norskekysten fram mot 2100. Habitata deira blir dårlegare, og det er i Nord-Noreg dei beste leveområda vil vere i tida framover.

Kor store endringane blir for dei ulike artane, er avhengig av kor mykje  klimagassar vi slepper ut i tida framover. Lågare utslepp vil gje mindre konsekvensar for artane.

Faktaboks: Klimascenario – moglege klimaframtider

• I klimaforskinga blir framskrivingar brukte for å illustrere moglege klimaframtider.
• Scenarioa skildrar korleis klimaet er forventa å endre seg avhengig av storleiken på dei framtidige klimagassutsleppa.
• I denne studien omfattar klimascenarioa ei berekraftig utvikling (låge utslepp), ein middelveg (middels utslepp) og fossildriven utvikling (høge utslepp).

Tareskogen er truga av klimaendringar

Studien viser at leveområdet for stortare blir påverka av auka temperaturar. Ved middels eller høgt klimascenario kan temperaturauken mot slutten av hundreåret føre til nedgang eller lokal utrydding av stortare i Sør-Noreg. 

Tareskogar langs kysten er produktive økosystem med stor artsrikdom. Fleire artar, mellom anna torsk og sei, er heilt avhengig av tareskogane for å overleve.

– Noreg er landet i Europa med mest tareskog, og dei har ei viktig rolle i å lagre karbon. Det er urovekkjande at klimaendringane kan føre til lokal utrydding av stortare langs kysten i Sør-Noreg, seier Ellen Hambro.

Faktaboks: Artar har ulik evne til å tilpasse seg

• Artar og økosystem reagerer ulikt på klimaendringar og har ulik tilpassingsevne. Nokre artar er spesielt sårbare for klimaendringar.
• Det gjeld spesielt artar som toler temperaturendringar dårleg, har spesielle krav til leveområde, lang generasjonstid, avgrensa evne til å spreie seg til nye areal og/eller konkurrerer mot andre artar.

Lenke: Klimaendringar og naturmangfald (miljøstatus.no)

Dårlegare leveområde for torsk og laks

Kysttorsk og atlantisk laks vil ifølgje studien finne eigna leveområde langs heile norskekysten fram mot 2100. Rapporten seier likevel at kvaliteten på habitatet blir dårlegare langs heile kysten i alle klimascenarioa.

– Torsk er ein nøkkelart, og utbreiinga til kysttorsken har difor stor betydning for økosystemet. Klimaendringane gjer at leveområda for kysttorsken på sikt blir dårleg i Sør-Noreg, og det får mykje å seie for bestanden av kysttorsk her. I Nord-Noreg vil det framleis vere gode oppvekstvilkår for kysttorsken, sjølv om det også her vil bli dårlegare forhold over tid, seier Trond Kristiansen, prosjektleiar i Niva.

Den atlantiske laksen bevegar seg mellom ferskvatn og havet og blir påverka av forandringar i alle miljø han oppheld seg i. I denne studien er det kvalifikasjonane til kysten som leveområde som er vurdert.

– I denne studien ser vi på artane i vaksenstadiet. Samtidig veit vi at dei i egge- og larvestadiet sannsynlegvis er meir sårbare for klimaendringar, og at dette kan vere ein flaskehals for overleving av fisk i framtida. Tilgang på byttedyr er også ein kritisk faktor for overleving. Til dømes  er det viktig at tidspunktet laksesmolten vandrar mot ope hav klaffar med tilgang på byttedyr, seier Kristiansen.

Faktaboks: Konsekvensar av auka havtemperaturar

• Når temperaturen i vatn aukar, blir mengda redusert oksygen i vatnet. Det er sårbart for dei marine artane som er avhengig av oksygen for respirasjon, altså for å utveksle luft og karbondioksid gjennom gjellene sine.
• Temperaturauke vil også føre til at behovet for mat aukar på grunn av at arten bruker meir energi (auka metabolsk rate). Ein auke i energibehovet kan i ei viss grad kompenserast ved at arten endrar åtferd og bruker meir tid til å sikre seg nok næring. Kostnaden ved endra åtferd er at arten risikerer sjølv å bli eten eller han vel å ikkje bruke energi på reproduksjon.
• Artar har eit artsspesifikt temperaturintervall dei kan leve innanfor. Viss temperaturen overstig denne grensa, vil det føre til reduksjon i utbreiing eller i verste fall at arten døyr ut viss arten ikkje kan flytte seg til nye leveområde. 

Faktaboks: Fem artar langs norskekysten fram mot år 2100

• Norsk institutt for vannforskning (Niva) og Akvaplan-niva har på oppdag frå Miljødirektoratet analysert kor viktig klimaendringane er for fem utvalde artar langs norskekysten fram mot år 2100.
• Niva og Akvaplan-niva har studert korleis klimaendringane påverkar det fysisk-biologiske klimaet langs norskekysten, og dessutan kva endringane betyr for habitat og tilstand for artane kysttorsk, kongekrabbe, atlantisk laks, stortare og drøbakkråkebolle.
• Sårbarheitsanalysen byggjer på to trinn: statistisk nedskalering av globale klimamodellar for heile norskekysten og ei vurdering av om dagens habitat for artane vil halde fram med å vere eigna habitat fram mot hundreårsskiftet.
• Effektane av klimaendringar i kystsona er svært komplekse og skaper endring i dei marine økosystema på toppen av annan lokal menneskeleg aktivitet. Analysen har ikkje vurdert den samla belastninga frå alle desse påverknadene.
• Endra mattilgang som følgje av klimaendringar er ikkje sett på i studien.
• Rapporten er ein del av faggrunnlaget for forvaltningsplanane for norske havområde.