Naturpanelet: Ny rapport om korleis stoppe tap av natur

– Den beste investeringa vi kan gjere er å ta vare på naturen og sikre vår eiga framtid. Vi må auke innsatsen for å ta vare på verdas natur, og vi må sjå natur og klima i samanheng, klima- og miljøminister Tore O. Sandvik.  

Det internasjonale naturpanelet (IPBES) har slått fast at gjennomgripande samfunnsendringar må til for stoppe natur- og klimakrisa. Dette er den sentrale bodskapen i ei utgreiing som måndag vart godkjend i Naturpanelets plenumsmøte i Namibia. 100 ekspertar frå heile verda har delteke i arbeidet, som har gått føre seg i tre år.

– For å bevare gjenverande naturmangfald må vi ha langt meir fokus på den heilt grunnleggjande avhengnaden mellom menneske og natur. Vi har i stor grad fjerna oss frå dette, samtidig som nettopp dette forholdet er heilt avgjerande for økonomien og liva våre, seier Karen O’Brien, ein av leiarane for rapporten og professor ved Universitetet i Oslo/cCHANGE.

Les samandraget av rapporten for avgjerdstakarar her: IPBES Digital Assets

Les meir om Naturpanelet her: Naturpanelet (Ipbes) - miljodirektoratet.no

Fem strategiar

Naturpanelet peikar på fem strategiar som må liggje til grunn for å få til gjennomgripande samfunnsendringar.

– Alle fem strategiar er viktig og relaterte – det er ikkje nok å velje ein eller to. Kvar strategi handlar ikkje berre om kva vi gjer, men korleis vi gjere det, seier Karen O’Brien.

Dei fem strategiane går ut på å

1. bevare gjenverande naturmangfald og restaurere stader av verdi for menneske og natur
2. setje i verk tiltak som fremjar endringar i sektorar med størst påverking på natur
3. gjere gjennomgripande endringar i økonomien, som mellom anna legg vekt på natur og likskap (eksempelvis naturrekneskap)
4. sikre involvering og openheit i avgjerdsprosessar
5. endre verdiane i samfunnet og syn på forholdet mellom menneske og natur, mellom anna ved å ta innover seg ulike type verdiar og det å stille spørsmålsteikn ved dagens sosiale normer rundt forbruk
   
   

Ekspertane i naturpanelet har vurdert kunnskap om årsaker og motiv bak store samfunnsendringar, og ikkje minst identifisert kva for nokre menneskelege drivkrefter som kan bidra til endringar.

Både institusjonelle, teknologiske, økonomiske, kulturelle og sosiale aspekt og menneskes vanar, er krefter som kan brukast positivt for å bevare og restaurere naturmangfald og planleggje for ein berekraftig bruk av naturen.

Fem barrierar

Naturpanelet trekkjer fram fem hovudbarrierar som må overvinnast globalt for å få gjennomført gjennomgripande samfunnsendringar

Barrierane er

1. vedvarande maktbalanse i samfunnet
2. økonomisk og politisk ulikskap
3. utilstrekkeleg politikk (policies) og institusjonar som ikkje fungerer
4. produksjonssystem og forbruk som ikkje er berekraftig, inkludert vanar
5. avgrensa tilgang til reine teknologiar, og ukoordinerte kunnskapssystem
   
   

Underliggjande årsaker til tap av naturmangfald

Dei direkte årsakene til tap av naturmangfald er godt kjende. Globalt er dei viktigaste årsakene endringar i arealbruk, overforbruk av naturressursar, klimaendringar, forureining og framande artar.

Den nye rapporten understrekar at vi i tillegg må angripe dei underliggjande årsakene til tap av natur for å snu trenden.

Dette er tre underliggjande årsakene til tap av naturmangfald ifølgje Naturpanelet:

• Vi har fjerna oss frå naturen, og dominerer han. Naturen er objekt som kan brukast av oss.
• Konsentrasjon av makt og rikdom. Aktivitetane og interessene til eit mindretal, som har stor tilgang til avgjerdsprosessar, driv tap av natur og naturmangfald.
• Kortsiktige, individuelle og materielle gevinstar blir prioriterte. Framsteg blir målt i hovudsak ved vekst i GDP, materielle eigedelar og maksimalt utbytte.
  
  

Vegen vidare

Etter at Naturpanelet har levert rapportane sine er det opp til kvart enkelt land, saman og i fellesskap, å vurdere kva for nokre nødvendige tiltak som må til for å få til endringar.

– Rapporten frå Naturpanelet handlar om den globale situasjonen, men mange av funna er relevante for norske forhold. Felles for desse problemstillingane er at dei berører større politiske diskusjonar som går langt utover miljøtematikk, seier Ellen Hambro, direktør i Miljødirektoratet.

Den 17. desember vart Naturpanelets Nexus-rapport om samanhengar mellom naturmangfald, mat, vatn og helse publisert. Miljødirektoratet planlegg eit nasjonalt møte våren 2025 kvar begge rapportane blir presenterte i samarbeid med dei norske forfattarane. Her vil det bli lagt vekt på ein diskusjon om relevansen av rapportane for Noreg.

Les vår nyheitssak om Nexus-rapporten: Ny rapport: 71 tiltak for å løyse klima- og naturkrisa - miljodirektoratet.no

FAKTA: Gjennomgripande samfunnsendringar

IPBES globale rapport (2019) definerer gjennomgripande samfunnsendringar som: "Ei fundamental reorganisering på tvers av system, som omfattar både teknologiske, økonomiske og sosiale faktorar, inkludert paradigme, mål og verdiar".