Framande planteartar invaderer forlatne jordbruksareal

Kvart år kjem over 800 millionar spiredyktige frø frå framande artar inn i Noreg som blindpassasjerar med importerte hageplanter. I tillegg forvillar nokre hageplanter seg, godt hjelpne av eit mildare klima. Fleire av dei utkonkurrerar svakare norske artar og er ein trussel mot biologisk mangfald. Dei framande planteartane etablerer seg ofte i menneskepåverka område og spreier seg derifrå ut i naturen.

Noreg er forplikta gjennom naturavtala frå 2022 til å nedkjempa artar som truar norsk naturmangfald. Oppgåva er ganske overveldande. Den norske «Fremmedartslista» frå 2023 har registrert 206 framande planteartar med høg eller svært høg risiko. Mange har ein formidabel formeiringsevne. Har dei fyrst etablert seg, kan det vera nær sagt umogleg å bli kvitt dei att.

Førebygging er med andre ord nykkjelen til suksess. Då må ein ha kunnskap om kor desse artane trivst og korleis dei vert spreidd. Ferske analysar frå NIBIO syner at jordbruksareal som ikkje er i drift er risikoområde. Ligg områda i tillegg nær busetnad eller ein spreiingsveg for uønskte frø, er sjansen stor for at arealet vert invadert.

Møre og Romsdal har opplevd meir enn ei halvering i tal aktive jordbruksbedrifter sidan 1999. Som ein følgje er det i dag nesten 120 000 dekar med jordbruksareal som kan vera ute av drift. Det er ein god grunn til å fylgja med! Samtidig er det per i dag nesten 40 000 observasjonar av framande skadelege planter registrert hos Artsdatabanken innanfor fylket. I tillegg kjem eit stort mørketal av førekomstar som ikkje er kartlagt.

Tidlegare åker og kulturenger har lite plantemangfald og dermed lite konkurranse. Slike areal har dessutan ofte høgt innhald av næringsstoff, og det er gode ljostilhøve. Framandartane finn dermed nett dei tilhøva dei treng for å formeira seg. Også beitemarker kan vera utsette fordi tråkkskadar frå beitedyra lagar opningar i det tette vegetasjonsdekket slik at frø får moglegheiter til å spira.  Når jordbruksdrifta vert lagt ned, vert dei framande planteartane heller ikkje forstyrra av pløying, slått eller beiting.

Ulike artar har ulike spreiingsvegar. Mange spreier seg frå tettbygde strok langs vegar og nokre med vatn. Fuglar kan spreia nokre av dei. Ei stor utmaning er òg flytting av infiserte jordmassar frå utbygging.

Kjempespringfrø er ein prioritert art for nedkjemping i Møre og Romsdal. Denne arten kan lett etablera seg på forlatne jordbruksareal som ligg nær bekkefar eller grøfter sidan frøa gjerne spreier seg med vatn.

Risikokart er eit nyttig verktøy i nedkjempingsarbeidet. Ved å nytta informasjon om kvar det finst uønskte planter i dag, korleis dei mest sannsynleg vil spreia seg, og kor det er gode tilhøve for etablering, kan ein laga kart som viser særskilde risikoområde. Slike kart kan gjera det lettare å gripa inn tidleg når det skal minst innsats til for å nedkjempa plantene.

Statsforvaltaren i samarbeid med kommunane har ansvar for å nedkjempa uønskte framande planteartar. Ved å bidra til å halda jordbruksareal i drift, kan dei slå fleire fluger i ein smekk. Der areala har særskilde naturverdiar, er det viktig at dei vert skjøtta på rett måte. Uansett verkar skjøtsel førebyggjande for spreiing av uønskte planter, samstundes som areala kan bidra til auka matproduksjon og sjølvforsyning.

Her kan du lesa meir om nedkjemping av framande planteartar i Møre og Romsdal

https://www.statsforvalteren.no/nb/More-og-Romsdal/Miljo-og-klima/Naturmangfold/framande-planter/